Dirk Brockmann's "Survival of the fittest": Evolutie door samenwerking

Meneer Brockmann, u zegt dat we dringend nieuwe perspectieven nodig hebben. In uw boek "Survival of the Nettest" (2025) kunnen lezers bijvoorbeeld de rol aannemen van een buitenaardse intelligentie die ons leven op aarde observeert...

Ik ben ervan overtuigd dat het veranderen van perspectief erg nuttig is – het maakt verschijnselen complexer en opent nieuwe perspectieven. Als je je te lang op één ding concentreert, sluit je veel dingen buiten. Karikaturen vormen zich al snel in je hoofd. Toch is het een prachtig menselijk vermogen om empathie te voelen voor anderen. Vooral nu we met zoveel crises tegelijk worden geconfronteerd, is het belangrijk om mentaal alert te blijven en vastgeroeste overtuigingen ter discussie te stellen. De oude voorschriften werken niet meer.

Je noemt de evolutietheorie als voorbeeld. Zoals we die vandaag de dag begrijpen, is die onvolledig.

Het principe van "survival of the fittest" houdt in dat alleen soorten die bijzonder goed zijn aangepast, overleven. Dit is natuurlijk een extreem sterk, belangrijk en effectief principe in de evolutie van natuurlijke systemen. En het werd al snel toegepast op onze samenleving: concurrentie, rivaliteit om hulpbronnen, permanente groei – deze ideeën bepalen nog steeds ons politieke en economische denken. Maar alleen daarop vertrouwen is naar mijn mening een vergissing. Zelfs Darwin erkende dat dit slechts één kant van de medaille is. In de evolutie ontstaat innovatie alleen door samenwerking.

"Survival of the Nettest" van Dirk Brockmann werd in juni uitgegeven door DTV. Het boek telt 288 pagina's. De auteur is oprichter en directeur van het Synergy of Systems Center aan de Technische Universiteit Dresden. Brockmann doceerde eerder in de Verenigde Staten en was toen hoogleraar aan het Instituut voor Biologie van de Humboldt-Universität in Berlijn.

Bron: Dtv

Heb je een voorbeeld?

Laten we bacteriën eens vanuit het perspectief van bacteriën bekijken. Ze bestaan ​​al meer dan vier miljard jaar en domineren de aarde tot op de dag van vandaag met succes. We weten nu dat ongeveer twee miljard jaar geleden twee zeer verschillende oerbacteriën samensmolten tot een complexere cel. Dit legde de basis voor hoger leven: planten, schimmels en zelfs wij mensen. Of neem korstmossen: die bestaan ​​vaak uit een combinatie van schimmels en algen, soms met een fotosynthetische bacterie. Deze samenwerking creëert een nieuw organisme. Dit was een voorwaarde voor planten om überhaupt op land te kunnen leven. En zelfs vandaag de dag, zo'n 600 miljoen jaar later, leven vrijwel alle landplanten in symbiose met schimmels.

Wij mensen hebben blijkbaar een heel eendimensionaal idee van waar bacteriën voor dienen. Ze maken ons ziek, ze zijn walgelijk en ze moeten weg.

Ja, het heeft te maken met historische ontwikkelingen. Mensen zoals Robert Koch en Louis Pasteur ontdekten dat bacteriën ziekten kunnen veroorzaken – dat was destijds revolutionair. Koch was een soort superster. Sindsdien is het beeld verankerd: bacteriën zijn gevaarlijk, maken mensen ziek en moeten uitgeroeid worden. Maar in werkelijkheid is dat slechts een fractie van alle bacteriesoorten. Tegenwoordig weten we dat veel bacteriën enorm belangrijk zijn voor onze gezondheid. Toch leeft het oude verhaal nog steeds in de hoofden van veel mensen.

De gids voor gezondheid, welzijn en het hele gezin - elke tweede donderdag.

Door mij te abonneren op de nieuwsbrief ga ik akkoord met de advertentieovereenkomst .

Ook vanuit het standpunt van de bacterie is ons idee van individualisme onhoudbaar.

We zien onszelf als individuen, maar vanuit biologisch perspectief zijn we een ecosysteem. Duizenden soorten bacteriën leven op en in ons. Zonder hen zouden we ziek zijn of niet kunnen overleven. De term microbioom verwijst naar het feit dat ongeveer 30 procent van de stoffen in ons bloed afkomstig is van bacteriën. Sommige van deze bacteriën beïnvloeden zelfs ons zenuwstelsel. Er is nog nooit een diersoort, plant of schimmel geweest die heeft overleefd zonder de medewerking van bacteriën. Vanuit het perspectief van de bacteriën is dit volkomen logisch. Voor bacteriën vormen wij een nieuwe habitat.

We interpreteren biologische processen in de natuur dus niet goed?

Een goed voorbeeld zijn mariene virussen. Deze worden pas zo'n twintig jaar in detail bestudeerd. Elke milliliter zeewater bevat wel 100 miljoen virussen. Zonder deze virussen zou het hele mariene systeem binnen enkele weken instorten. Deze virussen houden de biosfeer in evenwicht. Maar bijna niemand kent ze. Daarom is het zo belangrijk om dergelijke verbanden te leggen, zodat we een completer beeld van de natuur krijgen.

Een ander voorbeeld zijn de koraalriffen, zegt u.

Koraalriffen zijn de meest soortenrijke ecosystemen in de zee – ook al ontwikkelen ze zich in zeer voedselarme wateren. Dit verbaasde zelfs Darwin. Hoe slagen ze erin om daar te leven? Een gebrek aan voedingsstoffen zou er normaal gesproken toe leiden dat alleen de meest efficiënte organismen overleven, terwijl alle andere uitsterven. De organismen in de riffen, met name de koralen zelf, leven in talloze symbiose met andere micro-organismen. Deze leven bijvoorbeeld in de koraalcellen. En je ziet daar nog iets: in de natuur is een vast geslacht vaak een uitzondering. Zo'n 30 procent van de vissen op het rif verandert van geslacht. Of neem schimmels – er zijn soorten met tienduizenden geslachten.

Riftia pachyptila - de diepzeeworm leeft in onherbergzame gebieden in symbiose met zwavelbacteriën.

Bron: picture alliance / Everett Collection

En dan zijn er nog de echt wilde samenwerkingen.

Een voorbeeld is een grote worm die leeft in de diepzee, vlakbij zogenaamde 'black smokers'. Daar is geen licht, is er vulkanische activiteit en is het water zeer heet en zeer giftig. De meeste levensvormen zouden daar onmiddellijk sterven. Desondanks bestaan ​​er complexe ecosystemen. De worm heeft zijn vaatstelsel zo aangepast dat hij de anders giftige waterstofsulfide kan inademen. Hij heeft een orgaan waarin zwavelbacteriën leven, die energie uit de waterstofsulfide halen en aan de worm leveren. Dit is een goed voorbeeld van hoe zelfs de meest onherbergzame plekken door symbiose gekoloniseerd kunnen worden.

Zijn de coöperatieve mechanismen uit de natuur overdraagbaar naar onze menselijke interacties?

Ik denk het wel. In de natuur en de evolutie zijn er twee fundamentele, universele principes die met elkaar interacteren. "Survival of the fittest" en competitie maken organismen efficiënter. Coöperatieve krachten daarentegen bevorderen nieuwe dingen, innovatie. Samenwerking en symbiose zijn geen marginale fenomenen, maar het dominante principe als het om innovatie gaat. Samenwerking is geen soft skill, maar de ruggengraat. Dit kan worden toegepast op sociale systemen.

Welke conclusies kan men hieruit trekken?

We moeten beseffen dat we slechts een biologische soort zijn – en geen speciale positie innemen op deze planeet. Kijk maar naar het geslacht Homo, want dat heeft tot nu toe niet bepaald een lang leven gehad. Ons economische systeem, met zijn constante groei, is ook onhoudbaar. Het zal uiteindelijk tot een ineenstorting leiden. Hoe doet de natuur dit? Ze vertrouwt op circulaire systemen en diversiteit om zeer veerkrachtig te blijven tegen externe verstoringen. Wat de een produceert, wordt door de ander gebruikt. We zouden dit als model kunnen nemen.

Organismen zoals de diepzeeworm die zich aan zwavel heeft aangepast of zeer robuuste bacteriën, kan het toch geen bal schelen of wij mensen ons op termijn aan klimaatverandering kunnen aanpassen?

Ja, vanuit evolutionair perspectief zijn we een onbeduidende soort. We staan ​​onverschillig tegenover de biosfeer. We kunnen die niet echt vernietigen. We kunnen de biodiversiteit tijdelijk vernietigen en onszelf vernietigen. Maar daarna komt er nog iets anders. De natuur heeft al vele omwentelingen overleefd. We overschatten ons belang enorm.